Niezwykły pod względem eksperymentalnego wzornictwa i architektury terminal międzynarodowego lotniska imienia Heydara Aliyeva w Azerbejdżanie został zaprojektowany przez światowej sławy studio Autoban ze Stambułu.

W nowoczesnym wnętrzu terminalu wyraźnie widać eksperymentalne, wymykające się regułom podejście interdyscyplinarnego studia projektowego Autoban. Firmie udało się oswoić gigantyczną przestrzeń terminala, który stracił typową dla lotnisk bezosobowość.

Seyhan Özdemir, współzałożyciel Autoban, tak opowiada o tym projekcie: „Zawsze byliśmy mocno związani z lotnictwem. Zaczęło się od zaprojektowania głównej siedziby tureckiej firmy Do&Co, zajmującej się przygotowywaniem posiłków dla tureckich linii lotniczych. Później zaprojektowaliśmy dla Turkish Airlines salonik biznesowy CIP Lounge na lotnisku Ataturka w Stambule. Ta realizacja została uznana za jeden z dziesięciu najlepszych saloników biznesowych na świecie. Teraz wykonaliśmy projekt całego lotniska. Jak dotąd, to nasze największe komercyjne przedsięwzięcie, dzięki któremu mogliśmy wykorzystać nasze doświadczenie w tworzeniu wnętrz dla przemysłu turystycznego na znacznie szerszą skalę i zademonstrować je większej publiczności.”

Azerbejdżańskie linie lotnicze rozpoczęły rozmowy ze studiem Autoban w czerwcu 2012 roku. Według Özdemira, wstępne zamówienie dotyczyło całej architektury wnętrza terminalu, w tym wszystkich stref wykorzystywanych przez pasażerów. Projekt miał odzwierciedlać kulturę i wartości Azerbejdżanu i jego mieszkańców, a co za tym idzie, powinien być przyjazny i otwarty na potrzeby użytkowników. Klient chciał zyskać ciepłą i gościnną przestrzeń w obszarze całego terminalu, a także wprowadzić elementy tradycyjnego wzornictwa w nowoczesnej formie.

„W efekcie globalizacji nasz sposób podróżowania szybko się zmienia. Przemysł turystyczny zaczyna postrzegać lotniska jako cel podróży samym w sobie. To powitalne wizytówki kraju, dające pierwszy wgląd w jego kulturę. Mając to na uwadze, nowy terminal międzynarodowego lotniska Heydar Aliyev został zaprojektowany nowocześnie i z myślą o przyszłości, tak, by odzwierciedlał oblicze współczesnego Baku.” – powiedział Özdemir.

Inspirowany azerbejdżańską gościnnością projekt Autoban, wyróżniony nagrodą Red Dot Award, obejmuje wszystkie strefy dla pasażerów terminalu. Główną częścią projektu są niezwykłe drewniane kokony, wykonane na zamówienie z forniru białego dębu amerykańskiego. Tworząc klimat przyjaznego odkrywania, dają one pasażerom możliwość wyciszenia, ale też spotkań towarzyskich. Takie użycie narracyjnych, niezwykłych form jest charakterystyczne dla niekonwencjonalnego podejścia studia Autoban. Przez ponad dekadę studio budowało swoją renomę, tworząc pełne fantazji, ale oparte na potrzebach użytkowników realizacje. Ich projekty, mocno osadzone w kulturalnych, społecznych i geograficznych realiach, były równocześnie dla odwiedzających nieoczekiwanym, prowokującym doświadczeniem.

Na lotnisku Heydar Aliyev, dzięki robionym na miarę meblom i systemom oświetlenia, projektanci ze studia Autoban przełamali konwencjonalne wyobrażenia na temat lotnisk, wprowadzając przyjemne w dotyku materiały: drewno, kamień i tkaniny, oraz ciepłe, łagodne światło. Kokony o różnych rozmiarach, w których mieszczą się kawiarenki, kioski i inne punkty usługowe, to konstrukcje z pogranicza architektury i sztuki. W ogromnym węźle komunikacyjnym tworzą intrygujące, zapraszające środowisko, będące zaprzeczeniem typowej atmosfery lotniska. Autoban jest także pomysłodawcą, projektantem i wykonawcą czterech stylowych saloników biznesowych „Salam Lounges”, przeznaczonych dla pasażerów z klasy biznes, którzy mogą skorzystać z najlepszych rozwiązań, jakie studio oferuje w tym zakresie.

Sefer Çağlar, współzałożyciel studio Autoban, tak opisuje źródło swoich inspiracji: „Kluczowymi dla nas konceptami były ciepło i gościnność. Aby osiągnąć ten efekt, przeszliśmy od architektonicznej struktury terminalu do zabawy małymi formami, które oswajają tę gigantyczną halę i sprowadzają ją do bardziej ludzkiego wymiaru, tak, by osiągnąć wrażenie bezpiecznego kokonu. Na tym lotnisku to nie przestrzeń narzuca reguły, lecz dyktują je ludzie. Podróżowanie stało się ważną częścią naszego życia. Jako projektanci wierzymy, że naszym celem jest maksymalne uprzyjemnienie życia podróżnych poprzez fundamentalne zmiany w węzłach komunikacyjnych.”

W terminalu ustawiono łącznie szesnaście kokonów – jedenaście o litej konstrukcji, wykończonej drewnianymi panelami, i pięć otwartych. Mają one bardzo wszechstronne zastosowanie; znajdują się w nich dwie kawiarnie, elegancki bar, sala zabaw dla dzieci, sklep kosmetyczny, spa, sklep muzyczny, księgarnia, a także przechowalnia bagażu. Wszystkie można wykorzystać w bardzo elastyczny sposób, a projektanci przewidują, że ich funkcje będą zmieniać się wraz z rozwojem terminalu. 

Wykończone okładziną z dębu amerykańskiego kokony zostały wykonane w Ankarze pod nadzorem wykładowców wydziału inżynierii politechniki METU, a następnie zmontowane na terenie lotniska. Z tarcicy i forniru z białego dębu amerykańskiego, zabejcowanego na ciemny kolor, wykonano także stoliki i krzesła ustawione w różnych częściach poczekalni nowego terminalu.

Projektanci ze studia Autoban zdecydowali się na wykorzystanie drewna w projekcie, ponieważ chcieli stworzyć nowoczesne, lecz przytulne i komfortowe wnętrze, które zapewni pasażerom domową, przyjazną atmosferę, a równocześnie będzie dla nich zupełnie nowym doznaniem. Çağlar mówi, że kierowała nimi przede wszystkim chęć zerwania z konwencjonalną wizją lotniska. Początkowo trudno było przekonać do tej koncepcji partnerów z zagranicy, ale ostatecznie dla Autoban okazało się to najbardziej satysfakcjonującym doświadczeniem w tej pracy.

Çağlar tak wyjaśnił wykorzystanie drewna w projekcie lotniska: „W powszechnej opinii drewno jest rzadko wykorzystywane w takich projektach. Istnieje wiele stereotypów na temat lotnisk, co sprawia, że wszystkie wyglądają podobnie. Chcieliśmy to zmienić i zadaliśmy sobie pytanie – dlaczego nie drewno? Jak możemy wprowadzić ten materiał i zerwać ze standardowym wyglądem lotniska, które przytłacza pasażerów swoją skalą, standardami i technologią? Przy wsparciu nowoczesnych metod produkcyjnych drewno okazało się całkiem praktycznym materiałem dla tej realizacji.”

Największymi elementami projektu są wykonane na zamówienie drewniane kokony, uważane przez projektantów za elementy mikro-architektury. Podczas realizacji wykorzystano 6 tys. m2 okładziny z białego dębu amerykańskiego do wykończenia konstrukcji kokonów i 4 tys. m2 do obłożenia rygli. Największy z kokonów został obłożony 2050 panelami w 40 rozmiarach. Pracując nad ich konstrukcją, projektanci ze studia Autoban wykorzystali naturalne materiały i umiejętności rzemieślników, ale też frezarki numeryczne i technologię cięcia laserem. Kokony zostały zaprojektowane przy pomocy programów Rhinoceros i AutoCAD, a następnie wklejone w ogólny plan wnętrza w programie 3DS Max. W pracowni Autoban wydrukowano trójwymiarowe modele otwartych konstrukcji kokonów, a ich pełnowymiarowe makiety zostały zbudowane przez firmę MAPA i poddane testom funkcjonalności w Ankarze.  

Wnętrze terminala jest odzwierciedleniem trójkątnej struktury całego budynku. Według Özdemira „geometria trójkąta jest widoczna na planie architektonicznym i w projekcie konstrukcyjnym budynku lotniska. Postanowiliśmy kontynuować ten wzór we wnętrzu, aby utrzymać jednorodność i płynność projektu. Wierzymy, że zewnętrzna i wewnętrzna architektura budynku powinny być spójne. Poprzez użycie trójkątnych form zachowaliśmy tę spójność i wykorzystaliśmy ją dla własnych celów.”

Projekt koncepcyjny budynku wykonała firma Arup, natomiast Autoban odpowiadał za całościową realizację wnętrza. Nad projektem przez niecałe dwa lata pracował piętnastoosobowy zespół specjalistów zatrudnionych w studiu, złożony z architektów, projektantów wnętrz, inżynierów oraz projektantów mebli i oświetlenia. Pierwsze osiem miesięcy zajęło opracowanie projektu, który następnie był korygowany i udoskonalany, aby upewnić się, że odpowiada wstępnym założeniom i wymaganiom klienta. Głównym wykonawcą projektu była MAPA Construction, a prace stolarskie we wnętrzu wykonała firma YOPA.

„Przez ostatnie jedenaście lat projektowaliśmy kawiarnie, restauracje, bary i hotele. Lotnisko było więc dla nas jak ogromny plac zabaw, na którym mogliśmy w pełni wykazać się naszym indywidualnym, kreatywnym i zorientowanym na użytkowników podejściem do projektów związanych z przemysłem turystycznym. Nowy terminal spotkał się z bardzo pozytywnym przyjęciem. Nieustannie słyszymy, że pasażerowie nie czują się w nim jak na lotnisku, co uważamy za wielki komplement. Mieszkańcy Azerbejdżanu są bardzo dumni ze swojego nowego lotniska, ponieważ odzwierciedla ono wartości ważne dla ich kraju.” – podsumowuje Çağlar.

Zajmujące 65 000 metrów kwadratowych lotnisko, zaplanowane na przyjęcie ponad sześciu milionów pasażerów rocznie, dzięki studiu Autoban stało się teraz unikalną, wysoko funkcjonalną bramą do kraju i do całego regionu Kaukazu.

Architekci: Autoban i Arup

Gatunek drewna: biały dąb amerykański